Kitapların Arasında Yaşayan Bir Baba ve Üç Felsefeci Oğul
Brezilya'nın Para kentinin başkenti, aynı zamanda da çizgi roman kahramanı Mister No'nun Manaus'a doğru yolculuğa başlamadan önce kalkış yaptığı liman kenti olan Belem'de Şubat ayının 19'unda yıllardan da 1954'te dünyaya geldi Socrates. Tam adı bir çok Latin gibi twit atılamayacak uzunlukta yani “Socrates Brasiliero Sampaio de Souza Vieira de Oliveira” olan futbol feylozofonun ismindeki Socrates babasının adeta imzası. Yoksulluk içinde ve bir kütüphanede yaşayan babasının kendisine bu ismi vermesinin yanı sıra diğer erkek kardeşlerine de Antik Yunan şairi Sofocles ve fizolof Sostenes isimlerini koyması nasıl bir aileden yetiştiğinin kanıtı niteliğinde adeta. Ailenin futebol ile ilgilenen bir başka üyesi de PSG forması ile hatırlayacağımız ve trajik bir şekilde kazandıkları 1994 Dünya Kupası'nda Brezilya kadrosunda bulunan Rai idi. Görüldüğü üzere Vieira de Oliveira ailesinin özeti iki kelime: Futbol ve Felsefe... Tıpkı Socrates'in hayatı gibi...
Profesyonel futbol hayatına 1974 yılında Botafogo'da başlayan Socrates, burada geçen dört sezonun ardından büyük işler yapacağı ve kendisiyle özdeşleşecek hareketlere girişeceği ekip olan Corinthians'a transfer oldu. Corinthians yıllarına yazının ilerleyen kısımlarında tekrardan değineceğimiz yetenekli orta saha, 1984-1985 yılını Fiorentina'da geçirdikten sonra 1986-1987'de de Flamengo forması giydi. 1988-1989 sezonunda Santos renklerinde izlediğimiz futbol ilahı aynı yıl ilk takımı Botafogo'ya transfer olup futbolu bıraktı. Ta ki 2004 yılına kadar.
2004 yılında İngiltere'nin bir kasaba takımı olan Garforth Town ile 1 aylık sözleşme imzaladığında tam 50 yaşındaydı. Sadece 10 dakika forma giymiş olsa da Socrates, kül tablalarında ardı ardına söndürdüğü sigaralarının aksine futbol ateşinin sönmediğini ispatlamıştı herkese. Hiç teknik direktörlük yapmayan Socrates, futbolculara teknik direktörlerin verebileceklerinden daha da fazlasını verdi. Futbolun siyasi ve düşünsel platformlarında bulunan hatta ülkesinde bu platformların kurucusu niteliğinde olan ve kendi deyimiyle “kanına biraz siyahlık karışmış” beyaz Brezilyalı hiçbir zaman da sosyalist olduğunu gizlemedi.
Doktor Che ve Doktor Socrates’in Ortak Özellikleri
Socrates futbolculuğunun yanında aynı zamanda bir tıp doktoruydu. Zaten futbolu bıraktıktan sonra bir süre gönüllü olarak hiçbir ücret almadan doktorluk yaptı, aynı Che Guevara gibi... "Ben futbol oynarken aynı zamanda tıp da okuyordum. Herkesten daha çok yenilikçi olmak zorundaydım. Eğer tıp okumamış olsaydım, yetenekleri daha sınırlı bir oyuncu olurdum. Kesinlikle." şeklinde konuşan Socrates bunun yanında felsefe doktorası da yaptı. Hayranı olduğu Che Guevara ve ismini taşıdığı Sokrates gibi hem doktor hem de felsefeciydi yani. Kendisinin belirttiği üzere duvarında sadece Che Guevara ve John Lennon posterleri bulunan Socrates'in en sevdiği feylozoflar ise Hobbes, Platon ve Machievelli’ydi.
Brezilya’da meydana gelen 1964 askeri darbesi sırasında henüz 10 yaşında bir çocuk olan Socrates'in o dönem yaşadığı bir olay hem hayat görüşünü hem de Latin ve Dünya Futbolu'nun gündemine oturacak bir hareketin temellerini atacaktı.
Yeşil Sahalar’a Demokrasi Socrates İle Geldi
Darbe sırasında babasının, Bolşevik iktidarını anlatan bir kitabı ortadan kaldırıp, yakarak yok etmesine şahit olan Socrates bu olayın ardından dikta rejimine ve diktatörlüğe neden baş kaldırması gerektiğini içinde hissetmeye başladı. (Hayatın cilvesidir ki ben de bu yazıyı ülkemizin utanç günlerinden birisi olan 12 Eylül'de yazıyorum.) Corinthians forması giyerken kulüp yönetiminin tutumundan rahatsız olan Socrates yanına takım arkadaşı ve Rus Ekim Devrimi'nin lideri Lenin ile adaş olan Vladimiri de alarak “Corinthans Democrasy” hareketini başlattı. Bu hareket ilk başladığı dönemlerde topluca hareket etme esasına dayanıyordu. Socrates'in dillendirdiği üzere “ne zaman yemek yeneceği” gibi basit konuları içeriyor ancak ileri demokrasi (ülkemizdeki anlamından tamamen uzak) kurallarına dayalı olarak uygulanıyordu. 15 Kasım 1982 yılında Socrates ve arkadaşlarının Brezilya'da mevcut bulunan dikta rejiminin yıkılması umudunu taşıdığı genel seçimler öncesi, sırtlarında “DİA 15 VOTE” yani “15'inde Seçime” yazılı formalarla çıktılar. Bu bir nevi başkaldırıydı. Brezilya hükümetinin ve doğal olarak hükümetin elinde olan Futbol Federasyonu'nun uyguladığı baskıya başkaldırıydı. Bu baskı futbolcuların neredeyse ahmak, kendi başlarına bir şeyler yapamaz statüsüne konulmasına neden olacak düzeydeydi. Buna açıklama olarak da gelişmemiş bölgelerden eğitimsiz olarak gelen futbolcuların kendi kendilerini yönetecek olgunluğa ulaşamadıkları gösteriliyordu. Fakat bu tanımın ikincisine uymayan bir isim vardı Brezilya topraklarında; Socrates. Türk sinemasının en “kahraman” karakterlerinden Tatar Ramazan edasıyla sahneye çıkan Socrates “Ben bu oyunu bozarım arkadaş” dercesine Corinhtians Democrasy hareketini başlatmış ve hatta Corinhtians 1982 yılında Sao Paolo eyalet şampiyonasında zafere ulaşırken Socrates ve arkadaşları sırtlarında çok manidar bir yazı taşımışlardı: DEMOCRACİA.
Socrates'in ülkeden ayrılmasına ramak kala 1984 yılında bir seçim oldu. Socrates, İtalya'nın iki ünlü kulübünden teklif almıştı. Ancak seçim döneminde “Eğer tahsis edilen yeni anayasa değişikliği kabul edilir ve ülke yönetimi sivillere verilirse bu teklifleri geri çevireceğim” sözünü tutmak üzere izin istedi. Seçim sonrası işler istediği gibi gitmedi ve İtalya'nın Mor Menekşeleri'ne, Fiorentina'ya transfer oldu.
Futbolu bıraktıktan sonra da mücadelesine devam etti. Brezilya'nın fakir ve gelişmemiş kasabalarını dolaşıp hastaların tedavi ve bakım sürecine katkıda bulundu. Kendi sağlığını ise hiçbir zaman düşünmüyordu. Tam bir sigara ve içki düşkünüydü. Hatta maç günleri bile iki pakete yakın sigara içtiğini iddia edenler var. "13 yaşımdan beri sigara içiyorum. Benim için tek felsefi mesele var o da şu; Neden olmadığım biri gibi görünmeye çalışayım? Sigara içiyorum. Akciğer kanserinden ya da amfizemden gideceğim. Sigara içmeden duramıyorum."
Kaddafi’den Gelen İlginç Teklif
Hayatı sadece futboldan ibaret görmeyen Socrates felsefe, ekonomi ve siyasetle de yakından ilgiliydi. Zaten futbolculuk dönemlerinde yaptıklarına bakınca da bunu net olarak görebiliyoruz. Futbol hayatının ardından da bir çok gazete ve dergide yazarlık yaptı. Bu sayede de Dünya'nın bir çok önemli isimleriyle tanıştı. Bunlardan birisi de çok ilginçtir ki şu sıralar canını kurtarmakla cebelleşen Libya lideri Kaddafi….
1996 yılında Socrates’in Mısır ve Libya’ya düzenlenen bir tura katıldığını öğrenen Kaddafi, Socrates ile tanışmak istediğini dile getirmiş. Bir Arap diktatörüne ulaşabilmek için geçilecek ne kadar zorlu yol varsa geçilip ulaşılan Kaddafi, kendisine ileride Brezilya başkanlığına aday olması gerektiğini, seçim süresinde de her türlü parasal kaynağı sağlayacağını belirtmiş. Ancak Doktor Socrates bu teklifi geri çevirmiş.
Brezilya Devlet Başkanlığına aday olmamasına rağmen Pele ve Ricardo Teixeira'ya karşı Futbol Federasyonu Başkanlığına adaylığını açıkladı. Tabi ki bu Socrates'in ruhuna uygun olarak bir “karşı-adaylıktı”. Bir çok kesime ilginç gelecek önerileri vardı ve nitekim seçilemedi. Eğer seçim halk tarafından yapılsaydı %95 gibi ezici bir oyla seçileceğini belirten Socrates, bu tarz işlerde kapı arkasından çevrilen oyunların farkında olduğunu da dile getiriyordu. Halka o kadar bağlı ve güvenen bir adamdı ki Başkan seçilseydi yapacağı köklü değişikliklerinden birisi de Brezilya Milli Takımı'nın teknik direktörünün de halk tarafından seçilmesi olacaktı.
Socrates Gitse de Ali Ece Onu Yaşatacaktır!
“Futbolun 9'a 9 oynanması gerekiyor. Teori şu: Futbolun kalitesini yükseltmek için, daha az sakatlık olması ve oyuncuların teknik kapasitelerini daha iyi sergileyebilmeleri için, oyuncuların fiziksel evrimine uygun düzenlemeler yapılması gerekir." gibi bir fikre sahip Socrates, şu sıralar sindirim sisteminde meydana gelen kanama nedeniyle yoğun bakımda. Sao Paolo'da bir hastaneye kaldırılan ve ben bu satırları yazarken hala durumunda bir netleşme olmayan Socrates için futbol sonrası yardımına koştuğu Brezilya'nın yoksul kasabalarından binlerce insan organlarını bağışlamak için başvuruda bulundu.
Socrates hayranları bugün onu sadece bir futbol ilahı olarak zihinlerinde taşımazlar. Kimileri (benim de dahil olduğum) üzerinde fotoğrafı bulunan, Brezilya renklerinde tişörtlerini giyer kimileri de, Türk spor medyasının Socratesi, Socrates'i dedesinden miras alan Ali Ece gibi kafasına ondan esinlenerek bant takar. Socrates'in bandı çok önemli bir banttır. Çünkü o bantta kendi görüşlerini aktaran, demokrasiyi ve sosyalizmi dile getiren mesajlar yazılıdır. Ali Ece de kendi deyimiyle sosyalizm denince aklına gelen iki isimden birisi olan Socrates gibi işte bu yüzden sürekli bant takar. (Diğer ismi de biraz araştırmayla öğrenebilirsiniz).
Gerçi bizimkiler daha iyisini yapmıştı :)
Ronda de Dalt veya B-20 otoyolu, Barcelona'nın stadyumuna doğru giden yol. Mevcut tabelalar ile de insanların stadı bulması kolaylaştırılmaya sağlanıyor ancak yukarıdaki gibi bir yazı şekliyle ancak onların kaybolmaları sağlanır.
“Dünya futbol tarihinin en temiz ve en şık futbolcularından birisi olan Liedholm…” şeklinde tanımlar onu Gölgede ve Güneşte Futbol kitabının 145. sayfası ilk paragrafı ikinci cümlesinde Eduardo Galeano.
Nils Liedholm AC Milan’ın İkinci Dünya Savaşı sonrası “Gre-No-Li Trio” adı verilen tabiri caizse öldürücü ekibin “Li”si. 1922 doğumlu 2007 ölümlü bu İsveçli orta saha ’49 yılında transfer olduğu Milan’da wikipedia kayıtlarına göre 360’dan bir eksik maça çıkmış. Saha içerisinde yan yana oynadığı Gunnar Gren ile beraber forvetteki bir başka Gunnar, Nordahl’ın gol olup yağmasını sağlamış yıllarca. Belirtmek gerekir ki üçü de İsveçli…
Gre-No-Li
İsveç Milli Takımı’nın sadece 21 kez formasını gitmiş olsa da bu 21 maçın 12 sene içinde olduğunu düşünürsek -tabi ki o dönem için normal bir sayı bu- kaptanlığa kadar yükselmesi bir yana evlerinde düzenlenen 58 Dünya Kupası finalinde de bir gol atmış. Ancak o maçta rakip Brezilya olunca Vava, Pele, Zagalo’yu durdurmanın zorluğunu da tadarak ikinci olmakla yetinmişler.
Futbolculuğu sonrası AC Milan’ın teknik direktörlüğüne de soyunmuş ancak pek iz bırakır başarısı olmamış. Paolo Maldini’yi ilk defa futbol sahasına süren Liedholm’un en büyük şanssızlığı sanırım halefinin Arrigo Sacchi olması… Hani şu Van Basten, Gullit ve Rijkaard’lı efsane Milan takımını yöneten Sacchi.
Liedholm öğrencisi Carlo Ancelotti ile...
Milan döneminde Nordahl’ın 257 maçta 225 gol atmasını sağlayan isim olarak geçer Nils Liedholm. Bir çok golün yaratıcısı olduğu söylenir. Ayrıca takımdaki diğer futbolculardan her zaman birkaç saat fazla antrenman yaparmış. Bu sayede de futbolcu bıraktığında 40’ına merdiven dayamış bir futbolcuydu…
Ülkesi de bu önemli değeri unutmuyor. İsveçli otomobil ve uçak üreticisi Saab bu sene 13 ve 16 yaş gruplarında bir turnuva düzenleyerek adını da “Nils Liedholm Cup” koymuş.
Şimdi düşünün , bir akşam (saat farkı nedeniyle sabaha karşı demek daha mantıklı sanırım) Arjantin Apertura liginden bir maç izlemek üzere televizyon başına oturdunuz. Atmosfer mükemmel. Tribünler tıklım tıklım, bir yandan davullar ve ziller eşliğinde şarkılar söylenirken bir yandan da gündüz güneşinin vurduğu zemin üzerinde konfetiler var. Takımlar sahaya çıkıyor ve kameralar bir anda ev sahibi takımın teknik direktörüne dönüyor. O da ne? Adamın elinde bir tespih, boynunda poşu. Kim bu adam, neden bize çok tanıdık gelen bu takıları kullanıyor? Eğer izlediğiniz maç İndependiente maçıysa o zaman bu adam Antonio “El Turco” Mohamed’den başkası değildir.
Antonio Ricardo Mohamed Majitevich . Hadi Antonio Ricardo kısmı tamam bir Arjantinli için uygun ama bu Mohamed nedir ? Bunun cevabını vermek için biraz eskiye 19. yüzyıla kadar dönmemiz gerekiyor. 19. yy’da Osmanlı topraklarında yer alan Arap dünyasından , özellikle Suriye, Lübnan ve Filistinli birçok Osmanlı vatandaşı Birinci Dünya Savaşı sırasında topraklarından göç edip uzak diyarlara , Güney Amerika’ya kadar gitmek zorunda kalmışlar. Özellikle Brezilya, Şili, Peru ve Arjantin’e yerleşen bu Osmanlı vatandaşları günümüzde de hâla kökenlerinden kalma alışkanlık ve geleneklerini sürdürmektedirler. Aynı zamanda bulundukları ülkelerde yaşayan vatandaşlar tarafından “El Turco” lakabını alacak kadar da bağlıdırlar geçmişlerine. Sanmayın ki sıradan insanlardır bunlar Arjantin eski başbakanı Carlos Menem de kökenleri Suriye’ye dayanan bir El Turco’dur. Ama biz siyaseti tamamen olmasa da biraz kenara bırakıp Arjantin futbolunun El Turco’sunun hikayesine dönelim.
Hikayemiz Huracan’da Başlıyor
Dünyanın “April Fool’s Day” , bizim de “1 Nisan Şakası” dediğimiz günün ardından, 2 Nisan 1970 yılında dünyaya gelmiş Mohamed. Arjantin’in başkenti Buenos Aires de doğmuş olmasına rağmen şehrin iki büyük takımı olan ne River Plate ne de Boca Juniors taraftarı olmadı. Bir dönem Boca forması giydi ama hiçbir zaman taraftarı olmadı, onun aşkı her zaman Huracan idi. Futbola Velez Sarsfield altyapısında başladıktan sonra 88 yılında ilk göz ağrısı Huracan formasını sırtına geçirdi. Şortunun altına giydiği enteresan taytlar ile dikkat çeken forvet oyuncusu Mohamed, 3 sene giydiği kırmızı – beyaz formayı ( zaman zaman mavi – beyaz) toplamda 120 maç ıslatıp Arjantin’in ağır ağabeylerinden Boca Juniors’a transfer oldu. Ancak orada pek de istediği performansı sergileyemedi rakip savunma önünde. En iyi performanslarını Huracan’da 41 gol , 93-98 yılları arasında formasını giydiği Meksika takımı Toroz Neza’da da 40 gol atarak gösterdi Osmanlı kökenli forvet oyuncusu. Futbolunun son yıllarını da yine Meksika’da sürdürdü ve 2003 yılında Zacatepec’de bıraktı futbolu.
Futbolu bıraktıktan sonra teknik direktörlüğe soyundu. Yine ilk adımlarını Huracan ile atma kararı aldı ve Huracan’ın başına geçti. Ancak aynı sezon takımdan ayrıldı ve bu sefer futbolcu olarak son sezonunu geçirdiği Meksika takımı Zacatepec’in teknik adamı oldu. Orada da 1 yıl kalabildi. Futbolculuğu döneminde Meksika liginin çok önemli takımlarında oynayan ve iyi bir intiba bırakan El Turco, bu ülkenin ekmeğini yıllarca yemeye devam etti. 2004-2007 arası sırasıyla Morelia, Queretarı ve Jaguares de Chiapas takımlarını birer sene çalıştırdı. 2006 yaz başında Chiapas ile sözleşmesini sona erdirip Meksika’nın bir başka önemli takımı , Rene Higuita (meşhur akrep vuruşunun sahibi kaleci), Blanco ve Luis “Gerçek” Hernandez (Gerçek lakabını ben verdim çünkü Hernandez denince akıllara artık Chicharito gelmeye başladı) gibi isimlerin formasını giydiği Veracruz ile anlaştı. Bu anlaşmanın sevinci ile küçük oğlu Faryd’i de yanına alıp Almanya’ya Dünya Kupası heyecanını yaşamaya doğru yola çıktı. Ancak pek de hoş olmayan hatıralarla geri dönecekti.
Bir Trafik Kazasında Oğlunu Kaybediyor
El Turco , 9 yaşındaki oğlu Faryd Mohamed ile beraber Almanya’da düzenlenen 2006 Dünya Kupasını seyretmeye gitti. Almanya’da bulundukları araçla bir trafik kazası geçirdiler ve ne yazık ki oğlunu bu kazada kaybetti. Kendisi de bacağından ciddi şekilde yaralandı ve yürüyemez hale geldi. Ayrıca eşi Patricia Mohamed de büyük bir travma geçirdi ve aylarca psikolojik destek almak zorunda kaldı. Bir zamanların etkili forveti , tekerlekli sandalyeye mahkum bir hayat mı sürecekti? Çok zaman geçmeden ülkesine geri döndü. Huracan için boşuna vazgeçemediği aşkı dememiştik. Ülkeye dönüşünde binlerce Huracan taraftarı onu havaalanında karşıladı. Basın mensuplarının ilgisi de çok fazlaydı. Bu kaza sonrası kendisini Huracan taraftarlarının da desteği sayesinde çabuk toparlayan ve tekerlekli sandalyeden de kurtulan Mohamed, El Turco lakabının yanına artık bir de “Fuerza Turco” yani “Güçlü Türk” lakabını almış oldu. Dünya üzerinde birçok dilde kullanılan “Türk gibi güçlü” deyimi (Fransızların çok sigara içenlere “fumer comme un turc” demesi de bundan gelir.) Arjantin halkı tarafından da kullanılmış oluyordu böylece. Kaza sonrası Veracruz takımından ayrıldı ve iyileşmesinin ardından Arjantin’de çalışmak istediğini açıkladı. Bu sıralar henüz koltuk değnekleri yardımıyla yürüyebilen spor adamının, bir takımda görev almasına zor gözüyle bakılırken Colon de Santa Fe ona inandı ve takımı emanet etti. O da bu güveni boşa çıkartmadı ve tam üç sezon Colon’un başında kaldı. İlk geldiği günlerde Colon adına başarılı maçlar çıkarsa da daha sonraları azalarak artan ve en sonunda başarısız denebilecek bir seviyeye geldi. Bunda medyanın kendisine olan ilgisinin artması sonucu, takımından çok kendisiyle ilgilenmesinin etkisi olduğu söylentiler arasında. Aslında baktığımız zaman, daha önceleri eşofman ya da tshirt ile maçlara çıkan Mohamed’in daha sonraları , son moda atkılar, İtalyan kesim takım elbisler, kepler, kabanlar giyinmesi gözlerden kaçmıyordu. Tüm bunların sonucu olarak Colon art arda maç kaybetmeye başladı ve 2010 yılında buradaki görevinden ayrılarak İndependiente’nin başına geçti. Bir dönem formasını da giydiği İndependiente’nin halen teknik direktörü durumunda ve gerek takım gerekse taraftarlar tarafından destekten mahrum bırakılmıyor.
Adına Açılan Türkçe Pankart
Avellaneda derbisi olarak bilinen İndependiente – Racing Club maçlarına da çok önem veriyor Mohamed. Şimdiye kadar hiçbir takımla Racing’e karşı maç kaybetmemiş. En son 2010 yılında oynanan maçta da İndependiente taraftarları, İnfierno Rojo (Kırmızı Cehennem) adlı internet sitelerinde organize olup maçta Türkçe “Bizim Çocuklar” yazılı pankartı açıp Mohamed adına bir de t-shirt bastırarak, ona olan sevgilerini de ortaya koydular. Şimdi El Turco’nun yapması gereken tek şey bu sevginin karşılığını sahada oynatacağı futbol ile onlara vermek.
Futbol Extra Mayıs sayısında yayınlanmış yazımdır.
